การดูแลสุขภาพช่องปากผู้ป่วยสมองเสื่อม

การดูแลสุขภาพช่องปากผู้ป่วยสมองเสื่อม

อ.ทพญ.ดร.มัทนา เกษตระทัต (สิงหาคม 23, 2022)

ผู้ป่วยสมองเสื่อมหรือผู้มีอาการหลงลืมจากโรคอัลไซเมอร์ เป็นอีกกลุ่มหนึ่งที่มีความต้องการพิเศษในการดูแล ทั้งการจัดการสถานที่ในการดูแล การเตรียมเครื่องมือที่เหมาะสม และที่สำคัญคือการสื่อสารกับผู้ป่วยเพื่อให้ผู้ป่วยยินยอมทำตามผู้ดูแล

1. การจัดเตรียมสถานที่และอุปกรณ์

ในการดูแลผู้ป่วยที่มีอาการสมองเสื่อม มีความสามารถในการจดจำที่ถดถอยลง ซึ่งการปรับสถานที่ให้ใช้สีที่สดใส ตัดกันชัดเจน จะช่วยให้ผู้ป่วยสามารถจดจำสถานที่และสิ่งของเครื่องใช้และแยกแยะการใช้งานได้ดีขึ้น เช่น เปลี่ยนที่จับทั้งหมดเป็นเหลือง ใช้ผ้าทั้งหมดเป็นสีฟ้า อุปกรณ์แปรงฟันเป็นสีแดง เป็นต้น

     2.  การจัดเตรียมท่าทางผู้ป่วยให้พร้อมก่อนดูแลช่องปาก

จัดท่าทางของผู้ป่วยให้ปลอดภัยต่อการเสี่ยงสำลักน้ำ โดยใช้หมอนหรือพนักพิง หรือแขนของผู้ดูแลรองศีรษะและท้ายทอยเสมอ

หากผู้ป่วยมีอาการกลืนลำบาก เสี่ยงต่อการสำลักหรือบอกให้บ้วนแต่กลืน

• ให้ใช้น้ำให้น้อยที่สุด
• เอนพนักพิง 30-60 องศา ไม่ให้คางเชิด

ถ้าผู้ป่วยยังสามารถกลืนได้บ้วนได้

• ยังพอใช้น้ำได้เล็กน้อย (15mL)
• นั่งหรือนอนก็ได้

   3. จัดลำดับการดูแลเป็นขั้นตอนให้ผู้ป่วยคุ้นเคย (Sensory Cue / Bridging)

การจัดลำดับการดูแลหรือสร้างคิวให้กับกิจกรรมให้ผู้ป่วยรับรู้ คุ้นเคย จะช่วยสร้างพฤติกรรมอัตโนมัติให้กับผู้ป่วย ลดการต่อต้านขัดขืนได้ หรือบางคนอาจจะตอบสนองกับคิวการนั่งหน้าอ่างล้างหน้าในห้องน้ำ ก็ให้ทำแบบเดิมสม่ำเสมอ

จัดวางอุปกรณ์ตรงหน้าผู้ป่วย โดยจัดสถานที่และอุปกรณ์ให้เห็นง่าย หยิบง่าย ไม่รก

ให้ผู้ป่วยถือแปรงสีฟันไว้ด้ามหนึ่ง โดยผู้ดูแลก็มีอีกด้ามที่จะใช้แปรงให้ผู้ป่วย โดยแปรงที่ให้ผู้ป่วยถือไว้เฉยๆ จะช่วยให้ผู้ป่วยคุ้นเคยกับอุปกรณ์

แตะยาสีฟันที่ริมฝีปากของผู้ป่วย ให้คุ้นกับกลิ่น และเป็นสัญญาณของการเริ่มการแปรงฟัน

   4. การสื่อสารกับผู้ป่วย

พูดทีละขั้นตอนย่อย (Task breakdown) พูดให้กระชับชัดเจน ใช้ภาษากายที่เป็นมิตร ยิ้มแย้ม ลดความกลัวและความกังวลของผู้ป่วย

พยายามให้ผู้ป่วยแปรงฟันเองก่อน เพื่อชะลอภาวะถดถอย 

ค่อยๆ ลองทีละเทคนิค เช่น ให้ถือแปรงเองแล้วค่อยบอกคิวให้ทำตาม  หากแปรงได้ไม่กี่ซี่แล้วหยุด ให้ช่วยจับแปรงย้ายตำแหน่งไปทีละด้าน
ค่อยๆ ช่วยขยับแปรง ถ้าผู้ป่วยไม่ต้านแรง   หากทำเสร็จแล้วยังไม่สะอาด ค่อยแปรงซ้ำให้อีกครั้ง

ผู้ป่วยที่มีพฤติกรรมเลียนแบบ

ในผู้ป่วยที่มีพฤติกรรมเลียนแบบ ให้นั่งข้างกัน ทั้งคู่หันหน้าเข้ากระจก เราแปรงฟันเรา เขาอาจจะเริ่มแปรงฟันเขาเอง หรือเราแปรงให้เขาดูภาพสะท้อนตัวเอง

หรือเรานั่งตรงข้าม ทำเป็นตัวอย่างให้ดู

ผู้ป่วยที่มีอาการต่อต้านขัดขืน

หากผู้ป่วยยังไม่ยินยอมให้ดูแล เราต้องไม่เถียงหรือบังคับผู้ป่วย ซึ่งจะทำให้ผู้ป่วยเกิดความกลัวและต่อต้านเราในภายหลัง  ใช้วิธีเบี่ยงเบนความสนใจ ชวนคุยเรื่องอื่น หรือให้หยิบจับของที่เตรียมไว้ เช่น ผ้าขนหนู ตุ๊กตา 

• ลองเปลี่ยนช่วงเวลา
• ลองเปลี่ยนสถานที่ในการดูแล
• ลองเปลี่ยนคนดูแล
• ลองหลายๆ เทคนิค